طلبه نایینی

تسویف

التسويف في الأمر: المطل و تأخيره و القول بأني سوف أعمل  ( مجمع البحرين، ج‏5، ص73)

تسویف در امری یعنی طول دادن و تاخیر انداختن کار و این که شخص مرتب بگوید این کار را در آینده

انجام می­دهم و به همین صورت کار را تاخیر بیاندازد. وقتی «تسویف» دامنگیر انسان می­شود و عمر در سایه این بیماری به بطالت و وقت گذرانی كشیده می­شود، در این هنگام انسان همیشه به دنبال وقت مناسبی برای انجام عمل خود بر می­آید و هیچ­گاه آن وقت فرا نمی­رسد . فرصت­ها به دنبال هم از دست می­روند و گرانبها ترین سرمایه انسان كه همانا عمر اوست در حالی به پایان می­رسد كه او توشه­ای از آن برنداشته است .

پيامبر اکرم(ص) مى­فرمايد: «اى ابوذر از اهمال کارى نسبت به اهداف خود برحذر باش زيرا تو امروزت را در اختيار دارى نه آينده ات را» لذا بر هر کسی لازم است امروز را که در آن است در یابد و بداند فردا زمانی دیگر است و کار دیگری می­طلبد. و این امروز و فردا کردن­ها منجر به سنگين­تر شدن بار فرداها مى­شود و نگرانى از کارهاى مانده و دشوارى انجام آنها به مرور زمان، منجر به بيمارى­هاى عصبى و يا بى­تفاوتى نسبت به امور مى­شود، و به دنبال آن بى­نظمى و عدم تعهد نسبت به مسؤوليت­ها رخ مى­دهد. و از همه مهم­تر فرصت­ها از دست مى­رود.

امام صادق(ع) می­فرمایند: «فتدارک ما بقی من عمرک و لا تقل غداً أو بعد غد، فإنّما هلک من کان قبلک بإقامتهم علی الأمانی و التسویف حتی أتاهم أمرالله بغتهً و هم غافلون»( بحار الأنوار الأطهار  ج‏70   ص 76 )    پس ما بقی عمر خویش را دریاب و مگو فردا یا پس فردا؛ زیرا کسانی که قبل از تو می­زیستند، به سبب دو چیز هلاک شدند: یکی باقی ماندنشان بر آرزوها، و دیگری امروز و فردا کردن­ها، تا اینکه (مرگ و) امر خدا ناگهانی آنان را گرفت؛ در حالی که آنان در غفلت به سر می­بردند. یکی از آفات تسویف از بین رفتن نیروی بدنی    می­باشد و با از بین رفتن این سرمایه عظیم، انسان از بسیاری از کارها باز می­ماند و آن بازدهی یک نیروی کار فعال را نخواهد داشت، لذا انسان باید نیرو و زمان نقد را در یابد و از به تاخیر انداختن امور به جد پرهیز کند. فرهنگ سازی این امر و آگاه سازی جوانان نسبت به آفات تسویف می­تواند گامی موثر در تشویق افراد به کار و تلاش باشد.

در فرهنگ دینی اسلام کار و تلاش جوهر مرد است و تلاش در راستای امور معاش هیچگونه ننگ و عاری حساب نمی­شود. آنچه موجب سرافکندگی انسان می­باشد دست بسته پیش امیر ایستادن و ذلت دیگران کشیدن برای لقمه­ای نان است و الا آهن تفته را به دست کردن خمیر نه مایه خجلت است و نه مایه شرم ساری، اما متاسفانه برخی با غرورکاذب خود، زحمت کشیدن و از دست رنج خویش خوردن را مایه فرومایگی می­دانند، در حالیکه  از حضرت علی (ع) نقل شده است که فرمود:

روزی در مدینه سخت گرسنه بودم، از شهر بیرون شدم تا کاری پیدا کنم و مزدی به دست آورم. مقداری از شهر دور شدم به کنار خانه زنی رسیدم و دیدم مقداری گِل خشک انباشته است دانستم وی می­خواهد آن گِل­ها را جهت ساختمان، تر کند، به نزد او رفتم و با وی قرار بستم درازای هر دلو بزرگ آب که بر آن گِل­ها بریزم یک دانه خرما بستانم. شانزده دلو کشیدم و از سنگینی دلوها دستم تاول زد. وی شانزده دانه خرما به من داد و من خرماها را به نزد پیامبر (ص) بردم و دو نفری آن­ها را خوردیم .(بحار ج 41 ص 33)

این همان روحیه­ایست که از تواضع و افتادگی بر می­خیزد که عزت نفس راتا آنجا می­کشاند که پایین­ترین شغل­ها را قبول می­کند تا تحت منت هیچ کس واقع نشود و این روحیه بالا را ما می­توانیم در ماجرای بوعلي سينا و مرد كناس به خوبی ببینیم،« يك وقتي بوعلي با همان كبكبه و دبدبه و دستگاه وزارتي و غلام­ها و نوكرها داشت از جايي عبور مي­كرد. به يك كناسي برخورد كرد كه داشت كناسي مي­كرد و مستراحي را خالي مي­نمود. بوعلي هم معروف است كه سامعۀ خيلي قوي داشته و حتي مطالب افسانه واري در اين مورد مي­گويند. كناس با خودش شعري را زمزمه مي­كرد. صدا به گوش بوعلي رسيد:

گرامي داشتم اي نفس از آنت

كه آسان بگذرد بر دل جهانت

بوعلي خنده­اش گرفت كه اين مرد دارد كناسي مي­كند و منت هم بر نفسش مي­گذارد كه من تو را محترم داشتم براي اينكه زندگي بر تو آسان بگذرد. دهنۀ اسب را كشيد و آمد جلو گفت: انصاف اين است كه خيلي نفست را گرامي داشته­اي!‌از اين بهتر ديگر نمي­شد كه چنين شغل شريفي انتخاب كرده­اي!‌ مرد كناس از هيكل و اوضاع و احوال شناخت كه اين آقا وزير است. گفت: «نان از شغل خسيس خوردن،‌ به كه بار منت رئيس بردن» بوعلي از خجالت عرق كرد و رفت.»(مجموعه‏آثاراستادشهيدمطهرى، ج‏22، ص: 796) برای ایجاد روحیه تلاش باید این دید را تغییر داد زیرا هرکس با نحوه تفکر خود زندگی می­کند، واین نوع تفکر افراد است که می­تواند محرک یا مخدر باشد. در این راستا ارائه روایات مشوق کار و تلاش و نشان دادن الگوهای عملی می­تواند مفید فایده باشد.

ظلم به کارگر و نادیده انگاشتن حقوق او از عوامل اصلی می­باشد در عدم دلسپردگی وی در اجرای اموری که به او محول گردیده است. زیرا هرگاه شخصی شاهد پایمال شدن حقوق خود باشد اما قدرت دفاع از حقوق خود را نداشته باشد، به فکر مقابله مثل با کارفرما می­افتد که ظهور آن در کم گذاشتن از کیفیت کار کارفرما ظاهرمی­گردد. اسلام از این نکته دقیق غافل نشده و برای اینکه زیردستان با جان و دل به تلاش در راستای ارائه خدمات مفید قدم بردارند همواره تاکید بر حقوق کارگر داشته است. هرچند در این میان از حقوق متقابل کارفرما نیز غافل نشده است.

امام سجاد (ع) در رساله حقوق خود مي­فرمايند: «حق زيردستان بر تو آن است که بداني ضعف آن­ها و قدرت تو (از نظر مالي، بدني و فکري) دليل تسلط تو بر آنها شده است. پس بايد با آنها به عدالت رفتار کني و مانند پدري مهربان براي آنها باشي، از ناداني وجهل و اشتباه آنها درگذري و در عقوبت آنان تعجيل نکني و بر اين کارفرمايي که خدا به تو داده است سپاسگزار باشي.»

آن حضرت، در سخني ديگر، از اذيت و آزار کردن نسبت به کارگران نهي فرموده است و صريحاً دستور مراعات حق آن­ها را صادر کرده، مي­فرمايد: «حق کسي که کارهاي (خانه، مغازه، کارگاه ، کارخانه) تو را انجام مي­دهد، آن است که بداني او را خدا خلق کرده و در حقيقت از پدر و مادر تو است (آدم و حوا). تو مالک و خالق او نيستي و رزق او نيز در دست تو نيست. پس به او نيکي کن و آزارش مده.»( تحف العقول ص 24) در روایات مختلف نیز با دست گذاشتن به حس دینی افراد آنها را از هر گونه ظلمی بازداشته است که به     نمونه­هایی از آن اشاره میکنیم:

 رسول خدا (ص) فرموده­اند:« ظلم به کارگر هنگام پرداخت اجرتش از گناهان کبيره است.»
همچنين آن حضرت در جاي ديگر فرموده­اند: « هر کس مزد کارگرش را ندهد، لعنت خدا و ملائکه و همه مردم بر او باد.»

و نیز امام صادق (ع) فرموده­اند:«ناپاکترين گناهان سه چيز است: کشتن بي‌جاي حيوانات، ندادن مهريه زنان، نپرداختن اجرت کارگران.» در سیره عملی اهل بیت (ع) نیز آن چنان نسبت به این امر سخت­گیری شده است که از ریزه­کاری­های این امر نیز غافل نشده­اند به­طوری که سليمان جعفري مي­گويد: « به همراه حضرت رضا عليه السلام وارد منزلشان شدم، حضرت ديدند غلامانشان مشغول گلکاري هستند و کارگر سياه چهره­اي با آنها مشغول کار است. حضرت پرسيدند: «اين شخص کيست؟ » غلامان گفتند: « او را آورده­ايم تا در انجام اين کار به ما کمک کند.» حضرت فرمود: « آيا مزد او را تعيين کرده­ايد؟ » گفتند: « نه، ما هر چه به او بدهيم، راضي است.» حضرت بسيار خشمگين شدند، من پيش رفتم و گفتم: فدايتان شوم! چرا ناراحت شديد؟!» حضرت فرمود: « آخر من چندين بار آنها را از چنين کاري منع کرده­ام که به هيچ کس کاري ندهند، مگر اينکه ابتدا مزد و اجرت او را تعيين کنند. اي سليمان! بدان اگر کارگري براي تو کاري کرد بدون تعيين اجرت غالباً چنين است که اگر سه برابر اجرتش را هم به او بدهي باز گمان ميکند کم داده اي اما اگر مزد او را تعيين کردي، اگر همان مقدار هم بدهي از تو سپاسگزار است و اگر کمي بيشتر از آن بدهي، مي­فهمد به او زيادي هم داده­اي.» (زندگانى حضرت على بن موسى الرضا عليه السلام‏، ص97 موسى خسروى‏)

به هر حال حقوق کارگر بر کارفرما به طور خلاصه به این شرح است:

1- خوراک و لباس او را به نحو مطلوب تامین کند.

2- بیش از اندازه طاقت از او کار نکشد.

3- متکبرانه با او رفتار ننماید.

4- از خطاها و نافرمانی­های او درگذرد.

5- دستمزد و حقوق او را کاملاً بپردازد .

یکی از عوامل سستی در کار و نداشتن انگیزه برای تلاش بیشتر بی­برنامگی و نداشتن هدف در زندگی       می­باشد. برنامه ریزی شغلی به انسان کمک می­کند قدرت و توانایی­های بالقوه­اش را به حداکثر برساند و از کارش رضایت کامل پیدا کند.

داشتن یک برنامه کاری فرد را روی کارش متمرکز می­کند و به او انگیزه می­دهد. به او کمک می­کند مشکلات و موانعی که سر راهش ممکن است قرار گیرد را از قبل پیش­بینی کند و ناتوانی­ها و ضعف­هایش را بشناسد و در راه بهبود آنها بکوشد.

کسانی که برنامه­ریزی ندارند به دعوت هرکس در هر وقت و ساعتی پاسخ مثبت می­دهند و برای زندگی خود هیچگونه قدرت تصمیم­گیری مناسبی ندارند. در این امر نیز اسلام سفارش نموده است تا زندگی خود را به ساعات مختلفی تقسیم کنیم و در هر ساعت برنامه خاصی را ارائه بدهیم مثلاً در روایات اسلامی با تاکید بر برنامه‌ریزی منظم، اوقات روزانه یک مسلمان این‌گونه تقسیم شده است؛ اختصاص قسمتی از روز برای کار و تامین معاش: «ساعة لامرالمعاش»؛ قرار دادن بخشی از روز برای عبادت: «ساعة لمناجات‌الله»؛ اختصاص پاره‌ای از روز برای معاشرت: «وساعة لمعاشرةالاخوان»؛ در نظر گرفتن پاره‌ای از روز برای استراحت و تفریح: «و ساعة تخلون فیها للذاتکم فی غیر محرم». بنابراین براساس معارف اسلامی،‌ برنامه روزانه مسلمان در چهار بخش کار، عبادت، معاشرت و تفریح و استراحت، تنظیم شده است.در این بین برنامه ریزی شغلی اعتماد به نفس لازم برای متعهد شدن به کار را در انسان ایجاد می کند و آن موقع است که وی توانایی تصمیم گیری پیدا می­کند و او را در راه رسیدن به اهدافش یاری می­کند.

انسانی که دنبال عبادت و اطاعت پروردگار است، یعنی از نیروی شهوت مال، مقام و… برای رسیدن به قرب و نزدیکی خداوند استفاده کرده و از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند و توان خود را در راه خداوند و خدمت به بندگان او صرف می‌نماید و تا بذل جان و خاندان خود جلو می­ رود، چنین انسانی نه ‌تنها از ملائکه بهتر، بالاتر و والاتر است، بلکه ملائکه خادم او هستند.

عَنْ عَبْدِاللهِ ابْنِ سَنانِ قالَ: سَألتُ اباعَبدِاللهِ جَعفَرَ بنَ مُحَمَّدٍ الصّادِقَ (ع): فَقُلْتُ الْمَلائِکَةُ اَفْضَلُ اَمْ بَنُوآدَمَ فَقالَ (ع) قالَ اَمیرُالْمُؤْمِنینَ عَلِیُّ بْنُ اَبیطالِبٍ (ع) اِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ رَکَّبَ فِی الْمَلائِکَةِ عَقْلاً بِلا شَهْوَةِ وَ رَکَّبَ فِی الْبَهائِمِ شَهْوَةً بِلا عَقْلٍِ وَ رَکَّبَ فی بَنی آدَمَ کِلْتَیْهِما فَمَنْ غَلَبَ عَقْلُهُ شَهْوَتَهُ فَهُوَ خَیْرٌمِنَ المَلائِکَةِ وَ مَنْ غَلَبَ شَهْوَتُهُ عَقْلَهُ فَهُوَ شَرٌّمِنَ البَهائِمِ.

ترجمه حدیث: عبدالله بن‌سنان از اصحاب امام صادق (ع) نقل می‌کند؛من از حضرت سؤال کردم که ملائکه افضل و بالاترند یا بنی‌آدم؟ حضرت فرمودند: امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) فرمودند به راستی که خداوند عزّوجلّ در وجود ملائکه عقل را آمیخت، بدون آنکه شهوت برایشان قرار دهد و در وجود حیوانات شهوت را در آمیخت بدون آنکه عقل برایشان قرار دهد. ولی دربنی­‌آدم هر دو آنها را درهم آمیخت. پس هر انسانی که عقل او برشهوتش غلبه کند او بهتراز ملائکه است و هر انسانی که شهوت او بر عقل او غلبه نماید او از حیوان پست ‌تر و شرتر است.

شرح: در این روایت حضرت علی علیه السلام مقایسه زیبایی فرموده است: فرشته، سراسر وجودش عقل است و حیوان سراسر وجودش شهوت می باشد. انسان، آمیخته‌ ای از عقل و شهوت است، امّا انسانی که فقط در فکر خوراک، پوشاک، مسکن، ماشین و برآوردن خواهش‌ های نفسانی و… خود می باشد در ردیف حیوان بلکه پست­‌تر و شرتر از حیوان است. در مقابل، انسانی که دنبال عبادت و اطاعت پروردگار است، یعنی از نیروی شهوت مال، مقام و… برای رسیدن به قرب و نزدیکی خداوند استفاده کرده و از هیچ کوششی فروگذار نمی‌کند و توان خود را در راه خداوند و خدمت به بندگان او صرف می‌نماید و تا بذل جان و خاندان خود جلو می­ رود، چنین انسانی نه ‌تنها از ملائکه بهتر، بالاتر و والاتر است، بلکه ملائکه خادم او هستند.

در روایتی در توصیف عقل آمده است: «العَقلُ ما عُبِدَ بِه الرَّحمنُ و اکتُسِبَ به الجِنانُ» عقل، چیزی است که به وسیله آن خداوند رحمان عبادت شده و بهشت به دست می‌آید. پس زیبایی و زیبا سخن گفتن، پول، ریاست، پست و مقام و… دلیل عاقل بودن نمی باشد. پس قضاوت کنیم آیا ما عاقل هستیم یا نه؟/907د102/ب6

منبع: پایگاه اطلاع‌رسانی آیت‌الله شیخ مجتبی تهرانی(ره)

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین کاظم راشد یزدی، استاد حوزه علمیه مشهد، ظهر امروز در برنامه یاد خدا از شبکه قرآن و معارف سیما با بیان این‌که تنها راه مقابله با طغیان نفس کنترل غرایز است، گفت: عده‌ای از افراد هستند که شاید در ظاهر به دین و مناسک دینی پایبند باشند ولی در عمل اگر شرایطی ایجاد شود که بتوانند راهی به‌ جز عبادت خدا پیدا کنند خرقه زهد رها کرده و دنیاگرایی را پیشه خود می‌کنند.

وی افزود: سعدی در کتاب گلستان در این زمینه حکایتی بیان کرده و می‌گوید در روزگاران دور زاهدی بود که از دنیا تنها پوستینی داشت که روی آن می‌خوابید و نماز می‌خواند و این زاهد هر حضور به یک خرابه می‌رفت و در آن نماز می‌خواند تا زمین در قیامت به نماز او شهادت دهد اما روزی وقتی وارد یک خرابه شده بود و به نماز ایستاد متوجه یک‌چیز طلایی‌رنگ در کنار پوستین خود شد کمی هنگام نماز با گوشه چشم دقت کرد و دید طلاست به همین دلیل نماز خود را خیلی زود خواند و وقتی از نماز فارغ شد دید این طلای اندک گوشه‌ای از یک‌تکه طلای بزرگ‌تر است.

استاد حوزه علمیه مشهد ادامه داد: زاهد که قبلاً دست‌های خود را به دلیل نجس شدن به خاک خرابه نمی‌زد این بار با دست خاک را از طلاها دور کرد و ازآن‌پس به دنیا روی آورد و بندگی خدا را فراموش کرد تا این‌که روزی از غیب ندا آمد ای زاهد تو دیگر حتی ما را نمی‌شناسی چه رسد به دیگران را؛ از این حکایت نتیجه می‌گیریم کنترل غرایز و تربیت آن امری لازم است زیرا اگر غریزه و نفس کنترل نشود عبادت چندین ساله انسان را به باد می‌دهد.

حجت‌الاسلام ‌والمسلمین راشد یزدی با بیان این‌که در آستانه سال نو همان‌طور که مردم خانه‌های خود را تمیز می‌کنند باید خانه دل خود را هم تمیز کرده و نفس خود را از وسوسه‌های شیطان و گناهان پاک کنند، ادامه داد: هرسال برای ما هشداری برای نزدیک شدن به مرگ و سفر آخرت است بنابراین همان‌طور که هرسال سعی می‌کنیم نسبت به سال قبل محیط اطراف خود را تمیز کنیم باید سعی کنیم درباره دوری از گناه هم همین‌طور بوده و اگر خدای‌ناکرده در اثر غفلت گناهی را مرتکب شدیم باید به‌سرعت از آن گناه توبه کنیم.

وی با اشاره به این‌که متأسفانه بسیاری از گناهانی که مرتکب می‌شویم ریشه در غلبه شهوت نفس و شهوت بر عقل دارد، یادآور شد: همان‌طور که در حکایت بالا گفته شد باید نفس و غرایز خود را تربیت‌کرده و آن‌ها را تحت سیطره عقل قرار دهیم تا گناه و مشکلات مختلف از جمله ظلم و تعدی به حقوق دیگران کمتر ش